Obiekty na linii Mołotowa

Roztoczańskie lasy skrywają wiele tajemnic. Jedną z nich są schrony, które przycupnęły u podnóży wzniesień, na krawędzi jarów czy w przydrożnych zagajnikach. Część z nich jest rozsiana na okolicznych polach i łąkach. Pas radzieckich umocnień, rozciągający się od Bieszczadów po Litwę wzdłuż dawnej granicy z III Rzeszą, nosi potoczną nazwę linii Mołotowa. Przebieg granicy gwarantował tajny pakt Ribbentrop-Mołotow. Warto wiedzieć, że już w momencie składania podpisów pod dokumentem strona radziecka liczyła się z atakiem rzekomego sojusznika.Jesień 1939 roku przyniosła pierwsze prace budowlane przy projekcie umocnień – nabrały one tempa w kolejnym roku. Główną siłę roboczą stanowili żołnierze, cywilni specjaliści oraz miejscowa ludność zmuszana siłą do udziału w przedsięwzięciu. Mieszkańców strefy przygranicznej przesiedlano w głąb terytorium bądź wysiedlono do Besarabii. Utworzono 13 rejonów umocnionych, z których każdy obejmował linię frontu o długości od 80 km do 100 km i dzielił się na węzły, tworzone przez punkty oporu. Na przedpolach znajdował się pas przesłaniania, mający rozpoznać siły przeciwnika i spowolnić jego przemieszczanie. Za nim biegły dwa pasy obrony głównej. Pierwszy tworzyły punkty oporu: „Brusno Nowe”, „Brusno Stare”, „Wielki Dział” i „Goraje”. Znajdujący się w drugim pasie obrony punkt „Dziewięcierz” miał blokować drogę i linię kolejową Lubaczów – Werchrata. Schrony były żelbetowe, zaopatrzone w pancerne drzwi i wydajny system wentylacyjny. Do żelbetu dodawano lokalnego glaukonitu, który nadawał materiałowi bazowemu zielonkawy odcień i sprzyjał maskowaniu w terenie.Wielkość, kształt i usytuowanie schronów zależały od ich przeznaczenia. Te o znaczeniu strategicznym miały oprzeć się bombom lotniczym i ostrzałowi ponad 100-milimetrowych armat. Większość obiektów była dwupoziomowa. Pomieszczenia dolnej kondygnacji mieściły zaplecze magazynowe i miejsca odpoczynku dla załogi oraz zbiorniki na wodę, szambo i miejsce na łuski. Kondygnacja nadziemna zawierała izby bojowe, amunicyjne i dowódcze. Najmniejsze ze schronów – jednokondygnacyjne i dwuizbowe, miały przeznaczenie obserwacyjne. Uzbrojenie będące w wyposażeniu fortyfikacji, stanowiły głównie karabiny maszynowe i broń pancerna, wspierane systemem przeszkód przeciwpiechotnych i przeciwczołgowych.W momencie inwazji niemieckiej Rosjanie nie osiągnęli pełnej gotowości bojowej. Tylko część obiektów była ukończona i obsadzona stałymi załogami. Skrupulatnie planowana linia obrony nie spełniła zatem pokładanych w niej nadziei – ani nie dała czasu na mobilizację, ani nie stanowiła w toku kolejnych działań wsparcia dla własnych wojsk. Teren Roztocza Wschodniego obejmował Rawsko-Ruski Rejon Umocniony, rozciągający się od Bugu po San. Obszar został zdobyty przez wojska niemieckie już 1 lipca 1941 roku, do czego miała się przyczynić zdrada jednego z oficerów rosyjskich i przekazany przez niego plan obejścia umocnieńDo czasów współczesnych zachowały się 124 schrony wchodzące w skład tego rejonu, zabezpieczone przez Wojsko Polskie po zakończeniu działań II wojny światowej. Następnie stanowiły one schronienie dla partyzantów Armii Krajowej, ale także dla sotni Ukraińskiej Powstańczej Armii. Lokalna ludność czerpała z nich budulec, a szabrownicy i kolekcjonerzy prześcigali się w pozyskiwaniu pozostawionego na pastwę losu uzbrojenia. Działania te ukróciła zdecydowana reakcja organów ścigania.Dziś większość schronów bojowych stanowi miejsce zimowej hibernacji nietoperzy. Do grona najciekawszych obiektów umocnionych należą te zakamuflowane na wzgórzu Hrebcianka, w kniei Brusna Starego oraz na stokach Wielkiego Działu. Śladem obiektów obronnych poprowadzono niebieski Szlak linii Mołotowa, biegnący z Horyńca-Zdroju do Woli Wielkiej. W pobliżu wielu umocnień przebiega również Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo, zatem każdy pasjonat historii i militariów może wybrać dogodny dla siebie wariant eksploracji.